अलंकार

अलंकार म्हणजे भूषण, दागिने.

अलंकाराचे दोन प्रकार := १) शब्दालंकार २) अर्थालंकार

१) शब्दालंकार

१.१ ) यमक := 

एखादा शब्द किंवा अक्षर पुन्हा पुन्हा पद्यात चरणान्ती आले की तेथे "यमक" अलंकार होतो.
उदा. -> मना चंदनाचे परित्वा झिजावे।
         परी अंतरी सज्जना निववावे॥

२) अर्थालंकार

२.१ ) उपमा := 

उपमेय हे उपमानासारखेच आहे, असे जेथे वर्णन असते तेथे "उपमा" अलंकार होतो.
उद. -> दावी न गर्व विभवे गुण घे पराचे ।
        खड्गाग्र तुल्य विषम व्रत हे भल्याचे ॥

     

 २.२) उत्प्रेक्षा :=

उपमेय जणू उपमानच आहे असे जेथे वर्णन असते तेथे "उत्प्रेक्षा" अलंकार होतो.
उदा. -> विद्या हे पुरुषास रूप बरवे, की झाकले द्रव्यही.

२.३) अनूप्रास := 

कवितेमध्ये एकच अक्षर पून्हा पून्हा आल्याने नाद निर्माण होत असेल तर तेथे अनूप्रास   अलंकार होतो.
उदा. -> १) राधाधर मधु मिलींद जय जय रमारमण हरी गोविंद ।
                २) हटातटाने पटा रंगवूनी जटा धरिशि का शिरी ।
मठाची उठाठेव का करी ॥
                ३) कुरू कटकासी पाहता तो उत्तर बाळ फार गडबडला ।
स्वपर बळाबळ नेणुनी बालिष बहू बायकात पडला ॥

२.४ ) रूपक := 

उपमेय,उपमान यांच्यात कोणताही फरक नाही, ते दोन्ही एकरूप आहेत असे जेथे वर्णन असते तेथे रूपक  अलंकार होतो.
उदा. -> १) रामाचा मूखचंद्र पाहून कौशल्येला आनंद झाला.
                २) देवाच्या पदकमलावर भक्ताने डोके ठेवले.

२.५ ) श्लेष := 

कवितेत किंवा गद्यात एकाच शब्दाचे दोन अर्थ झाल्यामुळे चमत्कृती निर्माण होत असेल तर  तेथे श्लेष      अलंकार होतो.
उदा. -> १) मित्राच्या आगमनाने कोणाला आनंद होत नाही!
                २) हे मेघा तू सर्वांना जीवन देतोस.

श्लेषाचे दोन प्रकार आहेत.

२.५.१ ) शब्दश्लेष := 

वाक्यातील श्लेषाऐवजी दुसरा शब्द वापरल्यास तेथील श्लेष नाहीसा होत असेल तर तेथे शब्दश्लेष होतो.

२.५.२ ) अर्थश्लेष := 

वाक्यातील श्लेषाऐवजी दुसरा शब्द वापरूनसूद्धा तेथील श्लेष नाहीसा होत नसेल तर  तेथे अर्थश्लेष होतो.